Việt Nam với 21 tiêu chuẩn mới: Đòn bẩy cho thị trường xe điện an toàn và bền vững

Để giải quyết vấn đề này, Việt Nam đã ban hành tổng cộng 21 tiêu chuẩn (TCVN) dành riêng cho môtô và xe máy điện, được chia thành ba lĩnh vực chính: an toàn sử dụng, thử nghiệm pin/ắc quy và kiểm tra chất lượng thiết bị điện của phương tiện. Đây là một bước tiến quan trọng, không chỉ nhằm kiểm soát chất lượng, bảo vệ người tiêu dùng mà còn để bắt kịp các quy chuẩn quốc tế.

Thông tin nổi bật và câu chuyện ít người biết

Sự ra đời của 21 tiêu chuẩn này đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc định hình thị trường xe điện tại Việt Nam. Điều đáng chú ý là các tiêu chuẩn này tương đối khắt khe và có nhiều điều chỉnh phù hợp với bối cảnh Việt Nam, buộc nhiều doanh nghiệp sản xuất nội địa phải đầu tư lớn để "chạy đúng chuẩn". 

Đã từng có những đề xuất từ một số hãng về việc miễn giảm tạm thời một số tiêu chí pin/ắc quy để khuyến khích thị trường phát triển nhanh hơn. Tuy nhiên, vì lý do an toàn cộng đồng, các yêu cầu cơ bản vẫn được giữ nguyên. Điều này cho thấy sự kiên quyết của nhà nước trong việc đặt lợi ích và sự an toàn của người dân lên hàng đầu.

Bối cảnh lịch sử và động lực ban hành

Nhu cầu về tiêu chuẩn hóa trở nên cấp thiết khi vào đầu những năm 2020, Việt Nam chứng kiến nhiều vụ cháy nổ liên quan đến pin/ắc quy kém chất lượng, gây ra lo ngại sâu sắc trong xã hội. Để đáp lại, nhà nước buộc phải xây dựng một khung tiêu chuẩn quốc gia rất chi tiết nhằm nâng cao chất lượng toàn thị trường, đồng thời bảo vệ sức khỏe và tính mạng người tiêu dùng.

Tính đến đầu năm 2025, hệ thống TCVN về phương tiện cơ giới đường bộ của Việt Nam có khoảng 260 tiêu chuẩn. Trong đó, 39 TCVN dành cho xe điện nói chung, và 21 tiêu chuẩn riêng biệt cho môtô – xe máy điện là những cập nhật mới nhất. Bên cạnh đó, khoảng 60% các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) và TCVN đang được hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, cho thấy nỗ lực của Việt Nam trong việc hội nhập.

Các xu hướng đáng chú ý và những tranh cãi hiện nay

Ba nhóm tiêu chuẩn nổi bật hiện nay tập trung vào:
* An toàn vận hành & kiểm nghiệm thiết bị điện: Kiểm tra khả năng chống thấm nước, chống cháy nổ, hiệu suất pin, độ bền động cơ, v.v.

* Thử nghiệm pin/ắc quy: Bắt buộc kiểm chứng chất lượng, cơ chế lắp đặt – vận chuyển pin, tiêu chuẩn chống cháy/nổ rò rỉ hóa chất.

* Yêu cầu về điều kiện bảo dưỡng & sửa chữa: Bắt buộc nhà sản xuất cung cấp hướng dẫn công khai, thiết kế linh kiện dễ thay thế và đáp ứng bảo đảm môi trường.

Một điểm gây tranh cãi là việc một số doanh nghiệp cho rằng các yêu cầu về pin và sạc điện "ngặt nghèo hơn" nhiều quốc gia trong khu vực, dẫn đến gia tăng chi phí. Tuy nhiên, các chuyên gia phản biện rằng năng lực kiểm soát an toàn là bắt buộc nếu Việt Nam muốn xuất khẩu xe sang Châu Âu hoặc Mỹ trong tương lai. 

Điều này cho thấy tầm nhìn xa của các nhà hoạch định chính sách, không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ người tiêu dùng trong nước mà còn hướng tới mục tiêu xuất khẩu và nâng cao vị thế của ngành công nghiệp xe điện Việt Nam trên trường quốc tế.

Thị trường đã có những phản ứng tích cực khi một số dòng xe máy điện nhập khẩu cũ và không rõ xuất xứ đã bị "thanh lọc" do không đạt chuẩn mới. Điều này buộc các nhà phân phối nội địa và nhập khẩu phải tập trung vào sản phẩm chất lượng cao hơn, có chứng nhận kiểm định rõ ràng.

Tác động sát sườn đến người dùng và cộng đồng

Từ ngày 01/01/2025, một quy định mới đã bắt đầu được thực thi: người điều khiển xe máy điện phải có bằng lái phù hợp từng cấp động cơ/hạng xe. Quy định này đã gây "dậy sóng" trong cộng đồng, đặc biệt là học sinh/sinh viên, những đối tượng sử dụng xe máy điện phổ biến nhưng chưa kịp cập nhật và đăng ký giấy phép. 

Nếu chạy xe máy điện có công suất lớn hơn 4kW hoặc vận tốc thiết kế vượt 50km/h mà không có bằng lái sẽ bị phạt hành chính lớn. Quy định này thể hiện sự chặt chẽ hơn trong quản lý và kiểm soát an toàn giao thông, đồng thời khuyến khích người dân tuân thủ luật pháp.

Phân tích đa chiều và quan điểm của chuyên gia

Theo các chuyên gia kỹ thuật từ Viện Tiêu chuẩn Chất lượng, tiêu chuẩn hóa là "đòn bẩy hội nhập quốc tế". Nếu doanh nghiệp không áp dụng các tiêu chuẩn này, họ sẽ bị chặn đứng khi muốn xuất khẩu xe hoặc linh kiện sang thị trường EU/ASEAN. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ các quy chuẩn quốc tế để mở rộng thị trường.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp cũng bày tỏ những lo ngại về việc tăng chi phí đầu tư do phải nhập khẩu hoặc tự phát triển hệ thống kiểm tra pin/ắc quy đạt chuẩn. Một số đơn vị còn đề xuất xây dựng "lộ trình" áp dụng để không gây sốc thị trường, bảo vệ các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Đây là những góp ý cần được xem xét để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp xe điện.

Tác động kinh tế - xã hội

Tổng thể, việc áp dụng 21 tiêu chuẩn mới này mang lại nhiều tác động tích cực đến kinh tế - xã hội:

* Thị trường xe điện phát triển lành mạnh hơn, có chiều sâu về công nghệ: Các tiêu chuẩn mới sẽ thúc đẩy đổi mới công nghệ và nâng cao chất lượng sản phẩm.

* Tiêu chuẩn mới khiến các hãng xe nước ngoài phải “chạy đua công nghệ” nếu muốn phân phối vào Việt Nam: Điều này tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, có lợi cho người tiêu dùng.

* Người dùng yên tâm hơn về an toàn khi sạc và vận hành xe, giảm nguy cơ sự cố/cháy nổ: Đây là lợi ích trực tiếp và quan trọng nhất đối với người tiêu dùng.

* Xuất khẩu sản phẩm, linh kiện ra quốc tế thuận lợi hơn khi đáp ứng các chuẩn khắt khe: Mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam vươn ra thị trường toàn cầu.

Việc ban hành và thực thi 21 tiêu chuẩn về môtô, xe máy điện tại Việt Nam là một minh chứng rõ ràng cho nỗ lực của quốc gia trong việc xây dựng một thị trường xe điện an toàn, bền vững và hội nhập quốc tế. Mặc dù vẫn còn những thách thức về chi phí và sự thích nghi của doanh nghiệp, nhưng về lâu dài, những tiêu chuẩn này sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của ngành công nghiệp xe điện Việt Nam.