Ngọn lửa cách mạng ở Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định

Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh. Cách đây 80 năm, địa điểm này là Dinh Khâm Sai Nam Kỳ, nơi cờ đỏ sao vàng được kéo lên đêm ngày 24/8/1945, đánh dấu một cột mốc quan trọng của cuộc  Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định. Theo ghi chép của Bí thư xứ Ủy Nam Kỳ Trần Văn Giàu lúc bấy giờ, ngay từ 1943, Xứ ủy Nam kỳ chú trọng đặc biệt đến 3 công tác chính: một là công nhân, hai là thanh niên, ba là binh lính. Phong trào Thanh niên Tiền Phong thu hút không chỉ thanh niên mà cả phụ nữ, phụ lão, thiếu nhi, công nhân, viên chức. Đây là lực lượng chủ lực trong cuộc khởi nghĩa với khoảng 200.000 đoàn viên Thanh niên Tiền phong.

Nhà nghiên cứu Cao Tụ Thanh: "Hai cái điều, một là độc lập dân tộc, và thứ 2 là lý tưởng xã hội tiến bộ thì nó là cái chi phối toàn bộ dân tộc Việt Nam lúc bấy giờ. Ở Nam kỳ, nhất là ở Sài Gòn cũng là công dân, cũng là nông dân, nhưng là họ sống kiểu thị dân. Ở đây đấu tranh sôi động hơn nhiều. Đấu tranh về mặt chính trị có, về mặt tư tưởng cũng có. Do cấu trúc xã hội hiện đại, gần phương tây nhất, nên Nam kỳ là nơi mà các đảng viên Cộng sản biết cách đấu tranh bằng các phương tiện hiện đại như là làm báo, ra báo, đấu tranh bằng nghị trường nữa. Cái hoạt động đó nó ảnh hưởng sâu sắc tới người dân, và nó ảnh hưởng sâu sắc tới một giai đoạn sau của Cách mạng tháng Tám."

Ngày 15/8/1945, sau khi nghe tin Nhật đầu hàng, Thường vụ Xứ ủy Nam Kỳ đã thành lập Ủy ban khởi nghĩa do Bí thư Xứ ủy Trần Văn Giàu làm Chủ tịch. Sáng ngày 19/8, 50.000 đoàn viên Thanh niên Tiền phong tổ chức tuyên thệ lần thứ hai tại vườn ông Thượng để biểu dương lực lượng. Ngày 20/8 tại rạp hát Nguyễn Văn Hảo, Việt Minh tổ chức mít tinh, trình bày chương trình hành động, kêu gọi quần chúng giành độc lập. Ngày 21/8, Ủy ban hành chánh lâm thời Nam Bộ được thành lập.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Dũng - Giám đốc Học viện Chính trị khu vực II, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh: "Bác Trần Văn Giàu là một trong những người Bí thư xứ ủy rất năng động sáng tạo. Chính bác là người đã lợi dụng chính sách của Nhật, để đưa lực lượng Thanh niên Tiền phong cùng với lực lượng công đoàn của ta lúc đó, để tạo thế hợp pháp. Nhưng đó là chuẩn bị một lực lượng nòng cốt. Cho nên thành lập rất là bài bản chuẩn bị giành chính quyền. Từ Ủy ban khởi nghĩa, từ lực lượng thanh niên Tiền phong chuyển sang thành lực lượng Cách mạng và thành lập Ủy ban lâm thời hành chính Nam bộ lúc đó để có tiếng nói chung, có sự lãnh đạo chung. Thì vai trò của xứ ủy Nam kỳ là rất lớn. Đó là sự chuẩn bị khơi được lòng yêu nước của nhân dân."

Tinh thần yêu nước, khát khao độc lập và sự đoàn kết của các tầng lớp nhân dân và các lực lượng nòng cốt đã cùng tạo nên một làn sóng cách mạng mạnh mẽ tại Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định và các tỉnh Nam Bộ. Đây là tiền đề cho thắng lợi của Tổng khởi nghĩa ở Sài Gòn đêm 24 rạng ngày 25-8-1945. Cuộc khởi nghĩa như phát súng lệnh cho các địa phương Nam Bộ giành chính quyền kịp thời, không đổ máu, đưa Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 của nhân dân ta đến thành công rực rỡ.